Şema Terapi
Şema Terapi Jeffrey Young tarafından Bilişsel Davranışçı Terapi temelinde geliştirilen bir terapi yöntemidir. Bu terapi yönteminde önemli olan konular çocukluk çağı meseleleri, sorunlu duygu ve düşünceler ve terapötik ilişkidir. Yaşam öyküsüne ilişkin meseleler çoğu zaman sorunlu duygu ve davranışların temelidir. Bu sebeple bu meseleler danışanı anlamak ve onaylamak amacı ile kullanılır. Şema terapi yönteminin amacı danışanlara var olan örüntülerinin çocukluk ve gençlik çağından geldiğine ve bütün bunların yönetilebilir olduğuna inandırmaktır. Şemalar gelişimin erken çağında başlayan, yaşam boyunca devam eden yıkıcı duygusal ve bilişsel kalıplardır. Şemalar çoğu zaman uyuyan fakat belirli koşullarla tetiklenen örüntülerdir. Şemalar genelde şemaların oluşmasını sağlayan yaşantıların hatırlanmasını ile tetiklenirler. Bu yaşantıların hatırlanması ise çoğu zaman benzer yaşam olaylarının yaşanması ile olur. Şemalar tetiklendiğinde yoğun olumsuz duygular yaşanır.
Şemaların Özellikleri
- Katı, inatçı ve yoğun duygulardır
- Değişmesi oldukça güçtür
- Kişinin benlik algısını oluştururlar
- Tekrarlayıcılardır
- Yaşam olayları ile tetiklenirler
- Aşırı olumsuz duygulardır
- Şiddeti kişiye ve şemanın yoğunluğuna göre değişir
- Çoğunlukla uyuyan ve yaşam olayları ile tetiklenen duygulardır
Şemalar Nasıl Oluşur
Şemalar çocuklukta temel duygusal gereksinimler karşılanamadığında ortaya çıkmaktadır. Güvenli bağlanma, özgürlük, yeterlilik, duyguları ifade edebilme, oyun, özdenetim ve gerçekçi hedefler gibi temel gereksinimlerin bazılarının karşılanmaması şemaların oluşumunda etkilidir. Çocuğun iyi olan şeylerden daha az alması durumu da şemaların oluşmasında etkilidir. İstikrar, anlayış, sevgi, haz ve ilgi gibi önemli tutumlardan yoksun olmak şemaların oluşmasında etkilidir. Aynı şekilde çocuğun gereksinimlerinin fazlaca karşılanması yani çocuğun iyi olandan fazla alması durumu da şemaları oluşturur.
Şema Alanları
Beş adet şema alanı bulunmaktadır. Bunlar;
- Kopukluk ve reddedilme: Bağlanma zorlukları yaşanır ve ilişkilerde güven eksikliği görülür.
- Zedelenmiş özerklik ve başarısızlık: Kendi kararlarını aldıklarında başarısız olacaklarına inanırlar.
- Zedelenmiş sınırlar: Gerçekçi hedefler koyma, başkalarının haklarına saygı gösterme gibi konularda sıkıntı yaşarlar.
- Başkalarına yönelimlilik: Onay almak ve ilişkilerini sürdürmek için başkalarının isteklerine daha çok önem verirler.
- Aşırı uyarılma / Ketlenme: Bu kişilerde acımasızlık, talepkarlık ve cezalandırıcılık görülür. Mutluluk, kendini ifade ve gevşeme gibi konularda sıkıntı yaşadıkları bilinir.
Bu beş şema alanında tam 18 adet şema bulunmaktadır.
Kopukluk ve Reddedilme
- Terk edilme Şeması
- Güvensizlik Şeması
- Duygusal Yoksunluk Şeması
- Kusurluluk Şeması
- Sosyal İzolasyon Şeması
Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık
- Bağımlılık
- Dayanıksızlık
- İç içe geçme
- Başarısızlık
Zedelenmiş Sınırlar
- Haklılık
- Yetersiz Özdenetim
Başkalarına Yönelimlilik Alanı
- Onay Arayıcılık Şeması
- Boyun Eğme Şeması
- Kendini Feda Şeması
Aşırı Uyarılma / Ketlenme
- Yüksek Standartlar
- Karamsarlık
- Duygusal Ketlenme
- Cezalandırıcılık
Şema Terapinin Amacı ve Tedavisi
Şema terapi kişilerin uyum bozucu davranışlarını ve şemalarla baş etme yöntemlerini değiştirmeyi amaçlar. Şema terapide öncelikle kişiye şemaları ve tutumlarına dair psikoeğitim verilir. Şemaların geçerliliği, başa çıkmanın avantaj ve dezavantajları sorgulanır. Çeşitli bilişsel, duygu odaklı ve davranışsal müdahaleler ile şemaların uyumsuzluğu konusunda çalışılır.
Uzman Klinik Psikolog Tilbe Çanka